De laatste weken twee boeken van Martin Bril gelezen: ‘Au revoir’ over zijn huis en andere avonturen in Frankrijk, m.n. Parijs, en ‘Het evenwicht’ met als ondertitel ‘Ineens kanker’ en een sticker: ‘een persoonlijk verslag van zijn ziekte’ die ik er onmiddellijk afgepeuterd heb en achterin het boek geplakt met de opmerking: Weerzinwekkende sticker, verwijderd 25-8-2011. Ondertussen heb ik het boek wel met morbide sensatiebelustheid in sneltreinvaart uitgelezen.
Martin Bril stierf drie weken voor mijn vader, in april 2009. Hij was natuurlijk aanmerkelijk jonger, 49 jaar, maar niet minder dol op leven. Zijn laatst bewaarde e-mail, enkele dagen voor zíjn dood, bestaat uit een bestellijst van Simenons die hij nog niet gelezen had. Je zou al die Simenons willen lezen als je Martin Bril’s boeken uit hebt. Al was ik nooit heel bijzonder geimponeerd door zijn Volkskrant columns, in de andere bundels en ook in zijn laatste, door zijn vrouw samengestelde boek ( het mens kan natuurlijk ook niet van de wind leven) staan echt juweeltjes van observaties en dan vooral ook de wijze van opschrijven. Nu luister ik naar ‘Souvenir d’un lieu cher’ van Tsjaichowski , gespeeld door Janine Jansen: ‘Nog voordat Janine met spelen was begonnen, vlogen mij de herinneringen aan dierbare plaatsen al om de oren. Straathoeken en bruggen in mijn eigen stad, boulevards en pleinen in Parijs, landweggetjes op het Franse platteland, de weg langs het Hoendiep, van Groningen over Enumatil naar Zuidhorn, de kade langs de Waal in Zaltbommel, het Beukenlaantje op de Holterberg, niet ver van Rijssen, enzovoorts, teveel om op te noemen.” En het klopt, het is veelomvattende, aangrijpende muziek die herinneringen waarvan je niet wist dat je ze had weet op te roepen.
Altijd als ik in ‘La Noblet’ ben lees ik een paar stukjes uit de boeken van Martin Bril die we daar hebben staan: soms irriteert me het grote verlangen van hem ‘erbij te horen’ en op pedanterige wijze afstand te doen van Medelanders, alsof hij niet zelf ook toerist is, andere keren begrijp ik het en ga net als hij met een krantje (en dan niet de Herald Tribune, maar gewoon het locale sufferdje) in een café in Orbec of L’Aigle een café noir drinken. En me ook voelen alsof dat heel gewoon is. Bij de plaatselijke bakker staan en een praatje aanknopen met een andere klant die de onmiskenbare gelijkenis met mijn broer opmerkt. Aan de slager vragen of hij boter verkoopt, waarna de man naar zijn eigen keuken achter de winkel verdwijnt een terugkeert met een klont margarine uit zijn eigen kuipje in een vetvrij papiertje en daar nog niks voor wil hebben ook. Blijft het feit dat ik altijd een soort zielsverwantheid heb gevoeld met Martin Bril. Raar genoeg: de paar keer dat ik hem op TV gezien heb vond ik hem een vervelende, wat hautaine man en wilde ik dat zo snel mogelijk vergeten. Dus dat doe ik ook. Laat hem maar lekker het land in gaan en rondkijken en opschrijven. Dat kon hij leuk, soms heel leuk, soms veel minder leuk. Pas in zijn latere werk kwamen echt pareltjes voor, zinnen die je even van je stuk brengen, waar je even op moet kauwen om ze ten volle te begrijpen en te doorgronden. Maar dat is natuurlijk ook weer mijn mening. Afijn.
Slechts één keer in zijn (of zijn vrouw’s) memoires steekt hij de hand in eigen boezem t.a.v. de ziekte die hem getroffen heeft. Dat verbaast me wel een beetje. Een leven lang liederlijk drankgebruik en gerook: een mens zou dan toch kunnen bedenken dat dat het gevolg is. Maar wellicht is dat weer mijn calvinistische inslag van schuld en boete: had je maar niet…..Maar goed. Hoeveel mensen die zo leven redden het ruimschoots tot hun tachtigste? Blijft jammer dat dat Martin Bril niet gegeven is. Heel jammer. Want ik mis hem, wat en hoe hij dingen zag, de mildheid waarmee hij de meest wrange gebeurtenissen kon beschrijven, de afkeer van en tegelijkertijd het stille mededogen met onze medemens. Observaties die je soms beschaamd maken, omdat je er zelf anders naar zou kijken, op zou reageren. Observaties die je aan het lachen maken vanwege de hilariteit ervan. Observaties die je aan het huilen maken, vanwege de machteloosheid en het onverbiddelijke einde ervan. Nog steeds is het leven een beetje leger, zonder Martin Bril. Als ook zonder Papa.
Bij Martine in huis woont een muis. Deze muis gaat enorm tekeer en is erg brutaal. Hij sleurt aan de vuilniszak, knaagt zich boven op zolder door de isolatie heen, rent heen en weer: ze doet geen oog dicht zonder oordopjes. Bovendien blijkt de muis op het aanrecht gepiest en onder het toestenbord van haar pc gepoept te hebben. Dus er moet wat gebeuren, aan die muis. Ik stel drastische maatregelen voor: muizenkorrels. Als kind heb ik de vreselijke lijdensweg van een muis in een val moeten aanhoren, minutenlang bleef het beest gillen op zolder, de val achter zich aanslepend, terwijl ik met mijn handen over mijn oren onder de dekens wegkroop. ‘Dat vind ik zielig, we kunnen hem ook in zo’n kooitje vangen en dan ergens ver weg brengen’. ‘Ja,’zeg ik, ‘en dan is die muis weer eerder thuis dan wij’, precies zoals mijn vader dat toen tegen mij zei. Op zolder vind ik de bus muizenkorrels, waaraan de muis al flink heeft geknaagd om hem te proberen open te krijgen. De arme sufferd. Ik strooi de felroze gekleurde korrels op een schoteltje en zet beneden op het aanrecht nog een portie neer in een leeg dekseltje. De volgende ochtend is alles op en de muis, volgens Martine, nog net zo actief. ‘Op de verpakking staat ook ‘meerdere dagen’, leest ze. Ze zal nog wat neerzetten.
